Skenarët e mundshëm
• Skenari A
Në këtë skenar, kufijtë e Kosovës dhe Shqipërisë do të bëhen gradualisht të parëndësishëm si pjesë e Bashkimit Evropian nëse të dyja integrohen në atë fazë. Periudha e mundshme kur kjo mund të ndodhë, supozojmë të jetë jo më herët se viti 2030. Për Shqipërinë perspektiva e anëtarësimit, nëse ndërmerren reformat e duhura dhe ligjet zbatohen siç duhet, duke përbërë kështu plotësisht shtetin e së drejtës, mund të jetë që në vitet 2027-2030, në rastin e Kosovës edhe në skenarin më të mirë, pranimi i plotë realisht nuk mund të ndodhë para vitit 2035.
Në Shqipëri, sfidat kryesore dhe “detyrat e shtëpisë” janë sigurimi i mekanizmave kundër korrupsionit, lufta kundër krimit të organizuar dhe pastrimit të parave, një administratë publike plotësisht funksionale e bazuar në meritokraci dhe e spastruar nga militantët partiakë, të drejtat e pronës dhe reformimi i sistemit të drejtësisë që perceptohet gjerësisht. të jetë jofunksional, i njëanshëm politik dhe i korruptuar. Në Kosovë sfidat janë edhe më të mëdha. Kosova jo vetëm që vuan nga shumica e simptomave të lartpërmendura, por ajo nuk njihet plotësisht as nga vendet anëtare të BE-së, ku pesë vende (Greqia, Qipro, Spanja, Sllovakia, Rumania) deri më tani kanë refuzuar të ofrojnë njohje. Gjithashtu, Kosova nuk i posedon plotësisht elementet e sovranitetit të brendshëm, ku Mitrovica Veriore është jashtë kontrollit efektiv të qeverisë së Prishtinës dhe struktura si KFOR-i dhe EULEX-i vazhdojnë të kufizojnë prerogativat e plota të një shteti të Kosovës, ndonëse UNMIK është thuajse në fundin e mandatit të tij. Për shembull, nga tetori i 2024-ës, Kosova nuk përfaqësohet nga UNMIK-u në CEFTA, por nga qeveria e Kosovës.
Megjithatë, në perspektivë afatgjatë, skenari i lartpërmendur është më i mundshmi, pasi angazhimi i BE-së ndaj "oborrit të saj të pasëm" të Ballkanit Perëndimor është të mos lërë pas asnjë vrimë të zezë. Ky angazhim i BE-së është përkundër qasjes së politikës afatshkurtër që përqafohet edhe nga vende të suksesshme të rajonit, si Kroacia e cila iu bashkua BE-së vitin e kaluar që kanë favorizuar "parimin e regatës". Ky parim kërkon që çdo vend të përparojë drejt integrimit me ritmin e vet, duke zëvendësuar kështu "parimin e karvanit" i cili pretendon konceptin brenda bllokut të anëtarësimit, duke i detyruar kështu shtetet më të suksesshme të jenë në të njëjtin nivel me të prapambeturit.
Skenari B
Në këtë skenar tjetër, Shqipëria dhe Kosova janë pjesë e forumeve rajonale, por vetëm Shqipëria do të jetë pjesë e BE-së në dhjetë vitet e ardhshme. Kjo është ajo që po ndodh në të vërtetë dhe statusi i kandidaturës së Shqipërisë që pret të hapë kapitujt e negociatave për anëtarësim të plotë është premtues. Ky duket të jetë skenari më realist duke pasur parasysh tendencat aktuale dhe zhvillimet e mundshme. Të tilla trajektore do t'i bënin marrëdhëniet mes dy vendeve asimetrike në periudhën afatshkurtër dhe potencialisht afatmesme, duke shkaktuar fërkime apo ankesa të mundshme nga grupe të ndryshme interesi dhe presioni nga të dyja palët.
Mungesa aktuale e vullnetit politik, si dhe vizionit dhe lidershipit reflektohet edhe në një asimetri ekonomike. Ndër të tjera na mungojnë institucionet e përbashkëta. Gjithashtu, ne kemi nevojë për përmirësimin e sistemit të monitorimit për të përmirësuar efikasitetin, gjë që nuk duhet të bëhet nga qeveritë, por nga ekspertët. Heqja e plotë e pengesave kufitare mund të jetë hapi i parë në këtë drejtim. Përpara një Unioni Doganor Shengen Ballkanik ose projektit të Ballkanit tëHapur, ne kemi nevojë për një Union Doganor Shqipëri-Kosovë si hapin e parë në këtë drejtim. Zhvillimi i infrastrukturës do t'i bëjë kufijtë të padukshëm dhe do të mundësojë rritjen e niveleve të tregtisë. Një shembull i testuar i kësaj është autostrada e Kosovës e cila e rriti volumin tregtar në 23% nga 34% para ndërtimit të autostradës. Për shkak se Gadishulli Ballkanik ka pak ngjashmëri me gadishujt e tjerë evropianë, ne tentojmë të prodhojmë pak a shumë produkte të njëjta dhe kemi tregje të fragmentuara, gjë që e bën Shqipërinë dhe Kosovën më pak konkurruese në tregjet ndërkombëtare. Duket se e vetmja zgjidhje është një bashkim i mundshëm, i cili për shumicën e vëzhguesve duhet të vijë de facto vetëm pas integrimit të të dyja shteteve në BE.
Niveli i tregtisë reflektohet edhe në numrin e bizneseve të të dy shteteve në territorin e tjetrit. Në Shqipëri ka rreth 1200 biznese kosovare, disa prej të cilave janë me kapital miks dhe mbi 2000 kompani shqiptare në Kosovë, që është një dëshmi e tregut që funksionon me potencialin e tij të plotë. Edhe pse situata duket e zymtë, duket se nisma të reja ndërmerren nga të dyja qeveritë Rama dhe Kurti përmes mbledhjeve të përbashkëta për të rritur volumin tregtar dhe për të thelluar partneritetin tashmë miqësor. Nisma të tilla variojnë nga çështjet e energjisë deri te lehtësimet e punëtorëve nga vendet përkatëse për të punuar lirisht dhe për të paguar detyrimet e sigurimeve shoqërore në secilin vend, i cili më vonë do të shkojë në skemat e tyre përkatëse të pensioneve, megjithëse këto iniciativa të reja politikash duhet ende të zbatohen në mënyrë që të shkojnë nga fjalët në veprat. Fusha të tjera të bashkëpunimit të fortë janë ato të trupave policore ku është arritur marrëveshje që patrullat kosovare të mund të operojnë brenda territorit të Shqipërisë dhe anasjelltas gjatë verës kur pushimet arrijnë kulmin. Fusha të tjera përfshijnë unifikimin e teksteve shkollore, një fillore për të dy vendet, unifikimin e kurrikulave etj.
Skenari C
Shqipëria dhe Kosova realizojnë de facto bashkimin përpara anëtarësimit në BE. Ky është një skenar mjaft i pamundur, megjithëse pretendohet me gëzim nga nacionalistët në të dy anët e kufirit. Midis mbështetësve të një pikëpamjeje të tillë mund të gjesh parti politike kryesore si partia në pushtet Vetëvendosja në Kosovë (partia nacionaliste e majtë) deri te PDIU në Shqipëri (parti kombëtariste e qendrës në Shqipëri) deri te partitë në skaj të spektrit politik si Lista Natyrore dhe Aleanca Kuqezi në Shqipëri etj. Jo vetëm partitë politike janë përkrahëse të kësaj pikëpamjeje. Dëshmitë e paraqitura më sipër nga sondazhet dhe sondazhet e fundit tregojnë gjithashtu një mbështetje çuditërisht të lartë për bashkimin midis dy vendeve, megjithëse pak më pak kur u pyetën për të vlerësuar se sa realiste mendonin se do të ishte. Një kategori tjetër e rëndësishme janë intelektualët nacionalistë, të cilët vazhdimisht kanë kërkuar një bashkim të shpejtë dhe të suksesshëm “ndërmjet dy pjesëve të të njëjtit trung”. Të tillë të shquar përfshijnë në radhët e tyre, si Rexhep Qosja apo Adem Demaçi nga shqiptarët e Kosovës dhe disa intelektualë e shkrimtarë të shquar ndër homologët e Shqipërisë.
• Skenari D
Shqipëria dhe Kosova funksionojnë si dy vende funksionale pa asnjë lloj bashkimi të projektuar, ku Shqipëria hyn në BE, me Kosovën ende për të përfunduar procesin e shtetndërtimit. Kjo është perspektiva për 10-15 vitet e ardhshme sipas meje. Pritet që Shqipëria të përmbushë procesin e integrimit dhe përfundimisht të anëtarësohet në Bashkimin Evropian deri në 2030-ën, ndërsa për Kosovën perspektiva mund të shkojë deri në intervalin 2035-2040, nëse nuk ka ndryshim planesh dhe rajoni integrohet në bllok.
Ky skenar duket se po ndodh siç shkruajmë, pasi Shqipëria tashmë ka marrë statusin e kandidaturës dhe pret të hapë kapitujt e negociatave për anëtarësim të plotë në çdo kohë. Periudha e saktë nuk është vendosur ende, por Shqipëria ka nisur tashmë procesin e negociatave për aderim në BE dhe është një listë me 'detyrat e shtëpisë' që duhet të përfundojë, ku përfshihen reformat për të luftuar krimin e organizuar dhe korrupsionin, depolitizimin e administratës publike, reformën në sistemin ligjor, gjetjen e një prone. zgjidhje afatgjatë dhe konsensus politik që më në fund do ta stabilizonte vendin dhe do ta bënte atë më të prirur ndaj demokratizimit.
Megjithatë, siç u bë e qartë së fundmi në Samitin e Berlinit ku u zhvilluan liderët e Ballkanit Perëndimor, nuk do të ketë anëtarësim të mëtejshëm në rajon për pesë vitet e ardhshme. Me fjalë të tjera, asnjë vend kandidat (Serbia, Shqipëria, Mali i Zi dhe Maqedonia) apo Kosova dhe Bosnje-Hercegovina nuk mund të presin që të anëtarësohen në Bashkimin Evropian të paktën deri në vitin 2027-ën. Kjo është periudhë realiste, por vende si Kosova dhe Bosnje-Hercegovina, për shkak të çështjeve të njohjes apo shtetndërtimin dhe problemet e tjera funksionale duhet realisht të presin edhe një dekadë tjetër pasi katër të tjerat me shumë gjasa të jenë bashkuar.
• Skenari E
Ndërsa Franca dukej se ishte tërhequr vite më parë nga Ballkani dhe zona duket të mos jetë vendimtare për diplomacinë e saj, ajo kohët e fundit është rishfaqur me katër objektiva kyç në rajon: 1. Riformësimi i procedurës së zgjerimit duke i dhënë përparësi vendosjes së shtetit të së drejtës dhe promovimin e qeverive të lidhura sinqerisht me BE-në dhe vlerat e saj; 2. Luftimi i liberalizmit në Ballkan si kudo tjetër në Evropë; 3. Besueshmëri e mjaftueshme për t'u rishfaqur si një aktor serioz në rajon në kuadër të "strategjisë së tij për Ballkanin"; 4. Promovimi dhe ndihma aktive në zgjidhjen e çështjes Serbi-Kosovë.
Plani francez konsiston kryesisht në këto katër pika. Pika e fundit dukej e ndërlikuar sepse indirekt përfshin edhe marrëdhëniet e Shqipërisë dhe Kosovës si dhe angazhimin e fundit diplomatik të Shqipërisë dhe Serbisë në formatet dypalëshe dhe shumëpalëshe. Në përgjithësi, qasja e rinovuar e Parisit konsiderohet se bazohet në katër parime kryesore: shoqërim gradual; kushte të rrepta; përfitime të prekshme; kthyeshmëria. Ka hapur shumë debate dhe 7 blloqet që ka propozuar që vendet kandidate të Ballkanit Perëndimor të jenë në gjendje të kualifikohen për anëtarësim të plotë, janë konsideruar gjerësisht nga këto vende si një rrugë që të çon askund.
Shtatë fazat nga sundimi i ligjit në punët e jashtme që përfshijnë tregjet e brendshme, bujqësinë etj., nuk caktojnë një datë për anëtarësim të plotë, asnjë sukses të garantuar për këto vende të konsideruara prej kohësh oborri i pasmë i BE-së dhe nuk ka premtime për "karrota", ndërsa "shkopinjtë" bëhen më të dukshme. Në këtë kontekst, asnjë nga këto vende, përfshirë Kosovën dhe Shqipërinë, nuk i bashkohen Bashkimit Evropian para vitit 2030 në rastin më të mirë, ndërkohë që janë plotësisht të integruara në një bllok rajonal që mund të përpiqet të arrijë Bashkimin Doganor deri në vitin 2025-ën dhe Tregun e Përbashkët mes tyre deri në vitin 2027-ën.
Përfundimet
Çështja e shkrirjes graduale të kufijve pasi Kosova dhe Shqipëria të anëtarësohen përfundimisht në Bashkimin Evropian nuk merr parasysh pengesat e ndryshme të këtij procesi. Kryeministri Albin Kurti ka përsëritur shpeshherë se anëtarësimi në Bashkimin Evropian nuk i zgjidh kufijtë, por i forcon ata. Me fjalë të tjera, kjo nënkupton që shqiptarët e Kosovës dhe Shqipërisë duhet të kërkojnë bashkimin para dhe jo pas anëtarësimit në BE.
Për sa u përket faktorëve objektivë që mund të paraqesin një pengesë drejt bashkimit të mundshëm të dy vendeve para ose pas hyrjes në BE, i cili me shumë mundësi do të bazohet në meritat individuale dhe reformat strukturore, mund të rendisim disa faktorë të rëndësishëm. Njëra është madhësia ekonomike, e cila është më shumë se dy herë në Shqipëri (me rreth 23 miliardë euro) kundrejt Kosovës me diçka më shumë se dhjetë miliardë euro. Edhe pse kjo përafërsisht korrespondon me numrin e përgjithshëm të popullsisë që është pothuajse dyfish në Shqipëri ose me shtrirjen territoriale që është pothuajse tre herë më e madhe në Shqipëri se në Kosovë, përsëri asimetritë mund të kthehen lehtësisht në frikë që pengojnë integrimin e mëtejshëm mes tyre. Por nga ana tjetër, ato mund të kthehen në mënyrë të barabartë në mundësi nëse liderët e të dy vendeve pranojnë se edhe bashkimi i dy shteteve është ende një hap i vogël në krijimin e kërkesës së duhur të konsumatorëve dhe tërheqjen e mjaftueshëm të investimeve të huaja direkte, sepse madhësia e tregut mbetet i vogël në terma krahasues. Prapëseprapë në atë rast nëse do të ishte më tërheqës se ai aktual dhe ndoshta do të jetë një nxitje për të çuar gjërat përpara, të paktën duke kërkuar të integrohen tregjet financiare dhe të gjejmë zgjidhje që mund të kulmojnë në një bashkim doganor apo edhe të arrijnë fazën e një ekonomie të plotë. integrimin.
Nga ana tjetër, sa të motivuara janë frika e “Shqipërisë së Madhe”, e cila në thelb presupozon bashkimin e Kosovës me Shqipërinë? Florian Bieber në një artikull për Sudeosteuropa shkruan: “[i]ideja e një “Serbie të Madhe” dhe “Shqipërisë Natyrale” (siç e quajnë shpesh ithtarët e saj) ekziston. Megjithatë, këto janë ide të parëndësishme. Aleanca Kuq e Zi në Shqipëri mori vetëm pak më shumë se 10,000 vota në zgjedhjet parlamentare të 2013, e vetmja parti që e mbështeti hapur këtë agjendë” (Bieber 2014). Kjo ka qenë e vërtetë për të gjithë periudhën paskomuniste dhe thjesht nuk ka pasur asnjë trashëgimi nga e kaluara për një të ashtuquajtur “Shqipëri të Madhe”, kështu që këto frikëra thjesht nuk janë të motivuara dhe nuk mbështeten empirikisht.
Përkundrazi, besoj se çdo projeksion për një bashkim de jure përpara anëtarësimit të plotë të dy vendeve (Shqipërisë dhe Kosovës) në Bashkimin Evropian, i cili mund të zgjasë me dekada, është thjesht jo realist dhe i pamundur të materializohet dhe jo vetëm sepse të pengesave kushtetuese dhe kundërshtimeve të aktorëve ndërkombëtarë, por edhe nga rezistenca e liderëve politikë kryesorë në të dy vendet, të cilët mund ta shohin çdo bashkim të mundshëm si kërcënim për pushtetin e tyre personal. Ndërsa, bashkimi de facto nga ana tjetër, i cili mund të kulmojë ose në një zonë të tregut të lirë, një bashkim doganor ose një zonë të integruar ekonomike të plotë, para ose pas anëtarësimit të plotë në BE, mund të realizohet deri në një farë mase dhe me njëfarë suksesi, bazuar në vullnetin politik dhe rrethanat gjeopolitike.
Në tërësi, në këtë artikull kam analizuar skenarët e parashikuar të zhvillimit të marrëdhënieve ndërmjet Shqipërisë dhe Kosovës, si kanë evoluar ato nga shpallja e pavarësisë së Kosovës, si janë tani dhe cilat janë shanset për secilin skenar të mundshëm në shkurt dhe afatmesme. Natyrisht, kam shqyrtuar shkurtimisht edhe historinë historike, kulturore dhe politike të së shkuarës në marrëdhëniet ndërmjet Shqipërisë dhe Kosovës, për të nxjerrë konkluzione thelbësore dhe të bazuara mirë për të ardhmen e afërt. Mendoj se rruga e integrimit evropian është paksa e ndryshme për të dy vendet, ku Shqipëria ka më shumë shanse për t'u anëtarësuar para Kosovës në BE dhe kjo do të kushtëzojë më tej qëndrimin e të parës ndaj të dytës në aspektin ekonomik, social, kulturor dhe politik. fushat e bashkëpunimit. Bashkimi i mundshëm midis dy gjysmave sipas modelit gjerman pas Perdes së Hekurt, i cili ka qenë qëllimi përfundimtar i shumë njerëzve në të dy anët e kufijve, është vështirë të konkretizohet jashtë kuadrit të anëtarësimit evropian të vendeve, ku kufijtë do të bëheshin të parëndësishëm dhe integrimi i plotë ekonomik të jetë arritur plotësisht.
